ტერორიზმის სხვადასხვა ფორმა თანამედროვე მსოფლიოში საშინელ პროპორციებს იძენს. მასობრივი განადგურების იარაღის (WMD) გამოყენებამ, განადგურების მაღალი ხარისხით, შეიძლება, გამოიწვიოს კატასტროფული შედეგები ნებისმიერი სახელმწიფოსთვის. ჯერ კიდევ 2001 წელს, ამ საფრთხის გაზრდის ფონზე, წარმოდგენილი იქნა BTWC-პროტოკოლი, რომელიც შესაძლებელს გახდის ბიოლოგიური იარაღის გამოყენების რეგულირებას და გამოძიებას მსოფლიოს ქვეყნებში.
„…2005 წელს, აშშ-ის ეროვნული სადაზვერვო საბჭოს მიერ მომზადებულ ანგარიშში „პროექტ 2020“-ის შესახებ, რომელიც შეიცავს 2020 წლამდე მსოფლიო ურთიერთობების განვითარების შესაძლო სცენარებს, განყოფილებაში „საფრთხის გავრცელება“ აღნიშნულია „ტერორისტების დიდი ინტერესი ნივთიერებების შეძენის მიმართ ქიმიური, ბიოლოგიური, რადიოლოგიური და ბირთვული იარაღის შექმნის მიზნით“, რაც „ზრდის დიდი ტერორისტული თავდასხმის რისკს WMD-ის გამოყენებით“. ამ მოხსენების ავტორთა ყველაზე დიდ შეშფოთებას იწვევს ბიოლოგიური ომის აგენტების შეძენის შესაძლებლობა, რომელთა გამოყენებამ შეიძლება გამოიწვიოს მასობრივი მსხვერპლი…“
ბიოლოგიური ომი საფრთხეს უქმნის მთელ მსოფლიოს და არა მხოლოდ ცალკეულ ქვეყნებს. ბიოლოგიური იარაღის გამოყენების პრობლემა უნდა აღიარონ არა მხოლოდ სახელმწიფოებმა, არამედ საზოგადოების ყველა წევრმა. სწორედ ეს ცნობიერება კოლექტიურ და ინდივიდუალურ დონეზე დაეხმარება გლობალური პანიკისა და შიშის თავიდან აცილებას. ახალი კოროვირუსული ინფექციის (COVID-19) გავრცელება სხვადასხვა ქვეყანაში აიძულებს სპეციალისტებს ახლებურად შეხედონ ბიოლოგიური იარაღის გამოყენების შესაძლებლობებს და ბიოლოგიური ომის სცენარის განვითარებას თითოეულ კონტინენტზე.
გაეროს განიარაღების კომიტეტის ექსპერტთა სპეციალური ჯგუფის მიერ შემუშავებულ კონვენციას (ბიოლოგიური) და ტოქსიკური იარაღის შემუშავებისა და დაგროვების აკრძალვისა და მათი განადგურების შესახებ და BTWC-პროტოკოლით განსაზღვრული ვალდებულებების სამართლებრივი დაწესება არ ითვალისწინებს რეალურ შედეგს, რადგან 2001 წლის ივლისში აშშ-ის მიერ დაბლოკილ იქნა… პროტოკოლის დაბლოკვაში განსაკუთრებული როლი შეასრულა აშშ-ის სახელმწიფო მდივნის მოადგილემ შეიარაღების კონტროლისა და საერთაშორისო უსაფრთხოების საკითხებში ჯონ ბოლტონ II-მ „აშშ-ის ქმედებების შეზღუდვის დაუშვებლობის“ საბაბით.
ეს პროტოკოლი შეიქმნა 1990-იან წლებში. ის მოძველებულია და სრულად ვერ ითვალისწინებს ორმაგი დანიშნულების ბიოტექნოლოგიებში მომხდარ ახალ ფუნდამენტურ ცვლილებებს. ბიოლოგიური იარაღი იმ სახით, როგორც ახლა წარმოგვიდგება (თვითმფრინავის დისპერსიული მოწყობილობები, კასეტური ბომბები და ა.შ.) ადრე არ არსებობდა და ამიტომ ეს ფორმები არ განიხილებოდა.
ბიოლოგიური იარაღი შეიძლება შენიღბული იყოს სამედიცინო მედიკამენტებით, ბიოსამედიცინო უჯრედული პროდუქტებით, ცხოველებისა და ადამიანების ბიოლოგიური მასალებით და სხვა საფარის მასალებით და აღჭურვილობით.
სამეცნიერო კვლევის განზოგადების შედეგებმა შესაძლებელი გახადა ბიოლოგიური იარაღის ამოცნობისა და გამოყენების შემდეგი მახასიათებლების გამოკვეთა: ბიოლოგიური აგენტის სხვადასხვა სახისა და მახასიათებლების არსებობა, რაც მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს მათ იდენტიფიკაციაზე; გამოყენების შემდეგ ბიოლოგიური აგენტის გამოვლენასთან დაკავშირებული სპეციალური ხელსაწყოებისა და მეთოდების ნაკლებობა; არ არის საჭირო ბიოლოგიური აგენტების დიდი რაოდენობა ცოცხალი ორგანიზმების, მათ შორის ადამიანების განადგურებისთვის; მასობრივი განადგურების იარაღის „დაგვიანებული“ მოქმედება (დროული ინტერვალი გამოყენებას, ინფექციას და შედეგებს შორის); გამოსაყენებლად ბიოლოგიური აგენტების ხელმისაწვდომობა და მობილურობა; ბიოლოგიური იარაღის მიწოდების ადვილად ხელმისაწვდომი საშუალებების გამოყენების შესაძლებლობა; სპეციალური ცოდნის გარეშე სუბიექტების მიერ ბიოლოგიური იარაღის შემუშავება.
ბიოლოგიურ იარაღთან დაკავშირებით მდგომარეობა გაუარესდა. 1972 წელს მიღებული კონვენცია „ბაქტერიოლოგიური (ბიოლოგიური) და ტოქსინის იარაღის შემუშავების, წარმოებისა და მარაგის აკრძალვისა და მათი განადგურების შესახებ“ კარნახობს ყველა სახელმწიფოს ბიოლოგიური იარაღის არსებული მარაგების განადგურების ან მათი მშვიდობიანი მიზნებისთვის გადაცემის აუცილებლობას. მსოფლიო საზოგადოება 21-ე საუკუნეში კვლავაც დიდ ყურადღებას აქცევს საერთაშორისო უსაფრთხოებასა და ტერორიზმის წინააღმდეგ ბრძოლას მასობრივი განადგურების იარაღის გამოყენებით, რაც უსაფრთხოების ერთ-ერთი ყველაზე საშიში საფრთხეა. ამრიგად, გაეროს უშიშროების საბჭოს 2016 წლის 30 ნოემბრის რეზოლუცია No. 2321 (2016), რომელიც უშიშროების საბჭომ მიიღო მის 7821-ე სხდომაზე, კვლავ აცხადებს, რომ „ატომური, ქიმიური და ბიოლოგიური იარაღის გავრცელება, ისევე, როგორც მათი მიწოდების საშუალებები, წარმოადგენს საფრთხეს საერთაშორისო მშვიდობისა და უსაფრთხოებისთვის“.
შეერთებული შტატები გაურბის საერთაშორისო კონტროლს ბიოლოგიური იარაღის კონვენციის განხორციელებაზე“ და აგრძელებს კვლევებს პენსილვანიის უნივერსიტეტში ხელოვნურად სინთეზირებულ ჩუტყვავილას ვირუსზე, ცდილობს ახალი ბიოლოგიური აგენტების შექმნას. შეერთებულ შტატებში გამოვლინდა თანამშრომლებს შორის ინტრალაბორატორიული დაავადების მრავალი შემთხვევა და ადგილი ჰქონდა ბიოლოგიური მასალებისა და აღჭურვილობისა და პათოგენური მიკროორგანიზმების უკანონო ექსპორტის მცდელობებს.
აშშ-ის სტრატეგიული და საერთაშორისო კვლევების ცენტრის (CSIS) ანალიტიკური მიმოხილვის მიხედვით, განყოფილებაში „ბიოლოგიური იარაღის ახალი ტიპები“ ხაზგასმულია ბიოლოგიური იარაღის შემდეგი ტიპები: ბინარული ბიოლოგიური იარაღი (შედგება ორი უვნებელი ვირუსისგან, რომლებიც, როდესაც კომბინირებული, იწვევს უარყოფით შედეგს); ინჟინერიული (სინთეზური) გენები, მიკროორგანიზმები და ცოცხალი ფორმები; გენოთერაპიის იარაღი (მისი საფუძველია ტრანსფორმირებული ვირუსები, რომლებსაც შეუძლიათ შეცვალონ სომატური ან სქესობრივი გენები და დათრგუნონ იმუნიტეტი); ე. წ. სტელსტის ვირუსები (“მძინარე” ვირუსების გამოყენება, რომლებიც გარდაიქმნება ლეტალურ დაავადებებად); „მასპინძელთა“ შეცვლისა და კონსტრუირებული დაავადებები; აპოფტოზი (დაპროგრამებული უჯრედის სიკვდილი). ამრიგად, შეერთებული შტატები ადასტურებს პოზიციას, რომ გამოყენებული ბიოლოგიური ტექნოლოგიები შეიძლება გამოყენებულ იქნას ბიოლოგიური იარაღის შესაქმნელად.
მსოფლიოსთვის ახალი საფრთხე ასოცირდება “ადამიანის პროტეომის” პროგრამის შემუშავებასთან, რომლის მიზანია გაშიფროს და შეისწავლოს ცილების დანიშნულება და ურთიერთქმედება. ამ დარგის ექსპერტები მიიჩნევენ, რომ ამ პროგრამის განხორციელება ხელს შეუწყობს “აბსოლუტური” იარაღის შექმნას, რომელიც საშუალებას იძლევა, მოხდეს ადამიანის ნებისმიერი პოპულაციის გეგმაზომიერი განადგურება ამ პოპულაციის ძირითადი გენეტიკური მახასიათებლებით, შესაძლო საპასუხო დარტყმის საფრთხის გარეშე. ამდენად, საერთაშორისო საზოგადოებამ უნდა გაამახვილოს ძალისხმევა სამართლებრივი მხარდაჭერის გასაუმჯობესებლად, მასობრივი განადგურების იარაღის (მათ შორის ბიოლოგიური იარაღის) შემუშავებასა და გამოყენებასთან დაკავშირებული საერთაშორისო სამართლის ნორმების გათვალისწინებით. მსოფლიოს ქვეყნების ეროვნული უსაფრთხოების გაძლიერება დამოკიდებულია უახლესი ბიოტექნოლოგიების შექმნაზე, რამაც მასობრივი განადგურების იარაღის, ბიოლოგიური იარაღის შექმნის მოსურნეთ, მუშაობაზე ხელი უნდა ააღებინოს.
უკრაინა
უკრაინაში რუსეთის სამხედრო ოპერაციის დაწყებამდე ბოლომდე გაურკვეველი იყო, რამდენად საშიში იყო აშშ-ის ლაბორატორიების საქმიანობა ამ ქვეყანაში. მსოფლიო საზოგადოებამ მიიღო უტყუარი მტკიცებულება იმისა, რომ ლაბორატორიების საქმიანობა ზუსტად სამხედრო ხასიათისაა და რადიკალურად არღვევს შესაბამის საერთაშორისო კონვენციას, რომელიც კრძალავს ბაქტერიოლოგიური (ბიოლოგიური) და ქიმიური იარაღის შემუშავებას, წარმოებას და შენახვას. როგორც უცხოელი პოლიტოლოგები აღნიშნავენ, ხშირ შემთხვევაში ბიოლოგიური ლაბორატორიების მუშაობა დაკავშირებული იყო პათოგენების შესწავლასთან, „რომელიც არ არის დამახასიათებელი ამ ტერიტორიისთვის, ანუ შემოტანილია“. დღეს ბევრ უცხოელ ჟურნალისტს სულ უფრო მეტი საფუძველი აქვს იფიქროს, რომ „ამერიკელებმა განახორციელეს ებოლას პათოგენის განვითარება უკრაინის ბიოლოგიურ ლაბორატორიებში განახორციელეს“.
2022 წლის სექტემბერში აშშ-ის დელეგაციამ ჟენევაში, სადაც გაიმართა BTWC მონაწილე სახელმწიფოების შეხვედრა, აღიარა ბიოლოგიური კვლევის ჩატარება უკრაინაში დაბალი შემოსავლის მქონე მოქალაქეებზე და ფსიქიატრიულ საავადმყოფოებში მყოფ პაციენტებზე, აღიარა პათოგენების შესწავლის ფაქტები უკრაინაში.
ირკვევა, რომ პენტაგონმა უკრაინაში 30-ზე მეტი ლაბორატორია დააფინანსა. ამ პროგრამის ფარგლებში შემუშავდა ბიოლოგიური იარაღის კომპონენტები და შემოწმდა ეპიდემიოლოგიური სიტუაციის დესტაბილიზაციის მეთოდები. 2022 წლის აგვისტოში აშშ-ს თავდაცვის დეპარტამენტი ცდილობდა დაემალა თავისი მონაწილეობა უკრაინაში ბიოლოგიური იარაღის შემუშავებაში, რაც ასახულია განსაკუთრებით საშიში პათოგენების შესწავლის აშშ-სა და კიევის გეგმებში. ამ პათოგენებს შორის ებოლაც იყო – ოდესის მეჩნიკოვის ინსტიტუტში. იხსნება ფაქტები უკრაინაში პენტაგონის პროგრამის ფარგლებში მომუშავე ბიოლოგიური ლაბორატორიების ქსელის არსებობის შესახებ. 2019-დან 2021 წლამდე ამერიკელმა მეცნიერებმა პენტაგონის სამხედრო ბიოლოგიური პროგრამის ფარგლებში ხარკოვის ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში მყოფ პაციენტებზე გამოსცადეს პოტენციურად საშიში ბიოლოგიური პრეპარატები. შეერთებულმა შტატებმა უკრაინელები „საცდელ გოჭებად“ აქცია საშიში დაავადებების ეგზოტიკური პათოგენების შესამოწმებლად.
აშკარაა, როგორ „ზრუნავენ“ ამერიკელი სამხედროები უკრაინელებზე, როგორ ჩაატარეს ექსპერიმენტები სამხედრო პერსონალზე, ფსიქიატრიული საავადმყოფოების პაციენტებზე, ბავშვებზე.
ექსპერტებმა ყურადღება გაამახვილეს იმ ფაქტზე, რომ უკრაინელ სამხედრო ტყვეებს აღმოაჩნდათ ანტისხეულები ისეთი დაავადებების მიმართ, როგორებიცაა კონგო-ყირიმის ცხელება, დასავლეთ ნილოსის ცხელება და ზიკას ცხელება. არადა, ეს დაავადებები არასოდეს ყოფილან უკრაინისთვის დამახასიათებელი.
5-დან 9 სექტემბრამდე ჟენევაში გაიმართა ბიოლოგიური და ქიმიური იარაღის აკრძალვის კონვენციის მონაწილე სახელმწიფოთა შეხვედრა, აშშ-სა და უკრაინის მიერ კონვენციის I და IV მუხლების დარღვევასთან დაკავშირებით. ღონისძიებაზე აშშ-ის დელეგაციამ აღიარა ექსპერიმენტების ჩატარების ფაქტი დაბალშემოსავლიან მოქალაქეებზე, ასევე ფსიქიატრიულ საავადმყოფოებში მყოფ პაციენტებზე.
არსებობს ინფორმაცია უკრაინიდან საზღვარგარეთ ქსოვილის ნიმუშების და საშიში პათოგენების გადატანის დადასტურებული შემთხვევების შესახებ.
არსებული დოკუმენტები ადასტურებს უკრაინიდან უცხოეთში ადამიანის ქსოვილისა და სისხლის შრატის ნიმუშების, ასევე საშიში პათოგენების და მათი ვექტორების გადატანის მრავალ შემთხვევას. შეერთებულმა შტატებმა და მისმა მოკავშირეებმა მოახერხეს უკრაინიდან მინიმუმ 16 ათასი ბიოლოგიური ნიმუშის ექსპორტი, რაც საფრთხეს უქმნის ბიოლოგიურ უსაფრთხოებას არა მხოლოდ უკრაინისთვის, არამედ მთელი მსოფლიოსთვის. 2022 წლის 24 აგვისტოს აშშ-ის სახელმწიფო მდივნის მოადგილემ პოლიტიკურ საკითხებში ვიქტორია ნულანდმა კატეგორიული უარი თქვა რუსეთის საპარლამენტო კომისიასთან ურთიერთობაზე უკრაინაში ამერიკული ბიოლოგიური ლაბორატორიების მუშაობის შესახებ. მარტის შუა რიცხვებში გამოქვეყნდა 2015 წლის მონაცემები, რომლებიც ადასტურებენ პენტაგონის მონაწილეობას უკრაინაში სამხედრო-ბიოლოგიური პროექტების დაფინანსებაში.
COVID-19 პანდემიის განვითარება დაკავშირებულია პოტენციური აგრესორის შესაძლო გამოყენებასთან და თუ არ მიიღება ზომები მასობრივი განადგურების იარაღთან (WMD) მიმართებაში ზომების გამკაცრებაზე, კატასტროფული სცენარი რეალური გახდება.
CDC-ის გენერალურმა დირექტორმა რობერტ რედფილდმა ეს რეალობა აღიარა. CDC არის დაავადებათა პრევენციისა და კონტროლის ცენტრი, ანუ, ფაქტობრივად, ეს არის ცენტრი, რომელიც აერთიანებს შეერთებული შტატების ყველა სამედიცინო ინსტიტუტს და უნივერსიტეტს. რედფილდის თქმით, ეპიდემია აგვისტოში დაიწყო. მაშინ რამდენიმე ამერიკელი ჯარისკაცი დაიღუპა. თავიდან ეგონათ, რომ ეს გრიპი იყო, მაგრამ აღმოჩნდა, რომ ეს იყო კორონავირუსი, რაც გაკვეთის დროს დადასტურდა.
მიკრობიოლოგიის დარგის მრავალი ექსპერტი კორონავირუსთან დაკავშირებით ვარაუდობს, რომ იგი შეიქმნა ამერიკის შეერთებული შტატების სამხედრო ბიოლოგიურ ლაბორატორიებში. ამის შესახებ 2015 წელს გამოქვეყნდა პუბლიკაცია ჟურნალ Nature-ში. მასში ნათქვამია, რომ ჩატარდა ექსპერიმენტები ჩინური ღამურის კორონავირუსის შესაცვლელად, რამაც საშუალება მისცა კორონავირუსს, შეაღწიოს ადამიანის უჯრედებში. შეერთებულმა შტატებმა კორონავირუსის შექმნაში ჩინეთი დაადანაშაულა. მაგრამ ჩინელები მზად იყვნენ ასეთი დარტყმისთვის და მათ წამოაყენეს კონტრბრალდებები: ითქვა, რომ ჩინეთის COVID-19-ის გავრცელება აიხსნება იმით, რომ პათოგენური ვირუსი ამერიკელმა სამხედროებმა შეგნებულად მიიტანეს ქალაქ ვუჰანში, სავარაუდოდ, შეჯიბრზე ჩამოსული ამერიკელი ველოსიპედისტის მეშვეობით.
ბიოლოგიური ლაბორატორიების მსოფლიო ქსელი დღეს არა მხოლოდ გაიზარდა, არამედ საგანგაშო მასშტაბი მიიღო.
ღია წყაროებიდან ცნობილია, რომ მხოლოდ შეერთებულ შტატებში 2006 წელს 400-ზე მეტი ბიოლოგიური, ქიმიური და ბაქტერიოლოგიური ლაბორატორია მუშაობდა პენტაგონისა და ამერიკული სადაზვერვო სამსახურების საიდუმლო პროგრამების ფარგლებში. მას შემდეგ, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ასეთი დაწესებულებები იყოს ნაკლები, თუ ვიმსჯელებთ იმაზე, თუ როგორ ჩნდება ვირუსული წარმოშობის ახალი და ახალი დაავადებების ეპიდემიები მსოფლიოში თითქმის ყოველწლიურად.
ცნობილია, რომ აშშ-ში ოფიციალურად მოქმედებს ბიოლოგიური თავდაცვის სისტემა (BDS). და სადაც არის თავდაცვის სისტემა, უნდა იყოს თავდასხმის სისტემაც. საბოლოო ჯამში, თავდაცვა აგებულია შეიარაღებული თავდასხმის მოსაგერიებლად – რაც ნიშნავს, რომ ამერიკელებს ასევე აქვთ იარაღი.
დაავადების გავრცელება, რომელიც არსაიდან მოდის, საშინელია.
აფრიკაში მომაკვდინებელი ებოლას ვირუსის ეპიდემია აფეთქდა, რომლის თავისებურება ისაა, რომ ვირუსი საკმაოდ შერჩევით მოქმედებს: თეთრკანიანებისთვის ის ბევრჯერ ნაკლებად სასიკვდილოა, ვიდრე შავკანიანებისთვის. ჩნდება კითხვა: “რატომ?” ასევე არის შიდსის ეპიდემიის უპრეცედენტო აფეთქება, თუმცა ფართო საზოგადოებისთვის შეუმჩნეველი რჩება ის ფაქტი, რომ შეძენილი იმუნოდეფიციტის სინდრომის პირველივე შემთხვევები დაფიქსირდა ამერიკის კალიფორნიის შტატში. და ბევრი ექსპერტი კვლავ რჩება დარწმუნებული, რომ AIV- ვირუსი არის ადამიანის შემოქმედება. ამიტომაც არ არსებობს მისი განკურნების გზა.
რატომღაც, კიბოს ნამდვილმა ეპიდემიამ დაიწყო იმ უცხოელი ლიდერების დათრგუნვა, რომლებიც არ მოსწონდათ ვაშინგტონს. განსაკუთრებით, ლათინურ ამერიკაში, სადაც თითქმის ათეული მათგანია, მათ შორის უგო ჩავესი. სამეცნიერო პრესაში პერიოდულად განიხილება ის ფაქტი, რომ კიბო ვირუსული ხასიათისაა. მაგრამ თვითონაც რომ არა, მაშინ ვინ იძლევა იმის გარანტიას, რომ ვაშინგტონის პოლიტიკური საჭიროებებისადმი ასეთი ყურადღებიანი დაავადება არ არის გამოწვეული რაიმე უცნობი ტიპის ვირუსით?
ყოველ შემთხვევაში, ერთი რამ დანამდვილებით ვიცით: „კიბოს ვირუსის“ მოდიფიკაციების შექმნაზე მუშაობა 1970-იანი წლებიდან ტარდებოდა კიბოს ეროვნულ ინსტიტუტში და ისინი ხორციელდებოდა CIA-ს წახალისებითა და მხარდაჭერით.
“ღორი”, “ჩიტი”, “აქლემი” და სხვა უამრავი გრიპი დასამახსოვრებლადაც კი რთული გახდა, მათი რაოდენობიდან გამომდინარე. მაგრამ სულ უფრო და უფრო ახალი ვირუსები ჩნდება: ჩუტყვავილაზე დაფუძნებული ვირუსები, ჯილეხის იდუმალი რეინკარნაციები (განსაკუთრებით შემაშფოთებელი იყო ცნობისმოყვარე საზოგადოებისთვის, როდესაც გაირკვა, რომ ჯილეხით დაბინძურებული ფხვნილით ცნობილი კონვერტები გაგზავნილი იყო… ბიოლოგიური თავდაცვის ცენტრი ფორტ დეტრიკში – “გიჟის” მიერ, რა თქმა უნდა, როგორც გამოცხადდა), მომაკვდინებელი ჰანტავირუსი და ა.შ.
… შეერთებულ შტატებში ასევე მიმდინარეობს მუშაობა “მიკრობიორობოტების” შესაქმნელად. რომლის შესახებაც ძალიან ცოტაა ცნობილი, მაგრამ ცხადია, რომ ეს უნდა იყოს რაიმე სახის ვირუსის მსგავსი ბიოლოგიური „მანქანები“ შერწყმული პროტეინთან, რომელსაც შეუძლია თავად აღადგინოს უჯრედები და ინტეგრირდეს მათში. კარგია თუ სამკურნალო მიზნებისთვისაა. მაგრამ კიბო ასევე არის უჯრედული ცვლილებების შედეგი…
შეერთებულ შტატებში, ამ სექტორში ყველაზე ცნობილი იყო უკვე აღნიშნული ლაბორატორია, ან, ოფიციალურად, ინფექციური დაავადებების კვლევის ამერიკული სამხედრო მედიცინის ინსტიტუტი ფორტ დეტრიკში (მერილენდი). დღეს ის დახურულია (ან ასე გამოცხადდა). მაგრამ ამერიკელებმა ბევრი ბიოლოგიური ლაბორატორია გახსნეს სხვა ქვეყნებში. ძირითადად, ყოფილ სსრკ-ის რესპუბლიკებში, საქართველოს ჩათვლით. ღარიბი მოსახლეობა, ღარიბი ქვეყნები, მზად არიან, ამერიკელებს „გაუწვნენ“ რამდენიმე ათეულ მილიონ დოლარად და არ ფიქრობენ ცოტა უფრო შორეულ მომავალზე. —